Zaakwaarneming
Je ziet een fietser aangereden worden door een auto en belt een ambulance omdat de fietser roerloos op de weg ligt. Dit is een voorbeeld van een rechtshandeling die onder de juridische term "zaakwaarneming" kan vallen. Soms handel je en maak je kosten om iets van een ander te beschermen die dat om een of andere reden zelf niet kan. Je dekt bijvoorbeeld het door de storm ernstig beschadigde dak van de buren af of je brengt het katje van de buren die op vakantie zijn naar een dierenarts omdat deze een pootje heeft gebroken. Ook dit zijn voorbeelden die onder de term “zaakwaarneming” kunnen vallen. Als zaakwaarnemer kun je de kosten die je gemaakt hebt voor het behartigen van andermans belang vergoed krijgen. Voordat je in aanmerking komt voor een vergoeding moet je voldoen aan een aantal voorwaarden. De door de wet gestelde voorwaarden zijn;
- het behartigen van andermans belang;
- willens en wetens;
- zonder bevoegdheid daartoe;
- op redelijke grond.
Zaaksbelang behartigen
Zaakwaarneming veronderstelt dat iemand de belangen van een ander behartigt. Die ander kan ook een onbekende zijn. Zaakwaarneming is immers ook mogelijk als de identiteit van de belanghebbende onbekend is, bijvoorbeeld bij een weggelopen huisdier dat door iemand bij wijze van zaakwaarneming tijdelijk wordt verzorgd. Voor zaakwaarneming is het niet voldoende dat je andermans belang behartigt als ‘bijproduct’ van de behartiging van je eigen belangen.
De wijze waarop de zaakwaarnemer handelt, moet duidelijk gericht zijn op de behartiging van de belangen van die ander. Wanneer de zaakwaarnemer ergens ook een eigen belang gediend hoeft zaakwaarneming niet in de weg te staan, mits de belangen van een ander maar voorop staan. Ook het resultaat van de waarneming is niet relevant wanneer de maatregelen die genomen zijn uiteindelijk niet (voldoende) geholpen hebben.
In sommige gevallen staat het belang van de ander niet voorop. Denk aan de situatie waarin twee personen bij een verkeersongeval berokken zijn. Eén van de twee neemt verkeersmaatregelen om in principe zijn eigen zaken veilig te stellen. Als de ander hiervan eveneens profiteert is er van zaakwaarneming geen sprake omdat het belang van de ander niet op de eerste plaats stond.
Willens en wetens
Als zaakwaarnemer moet je bewust (opzettelijk) bezig geweest zijn om het belang van de ander te behartigen. Dit moet willens en wetens gebeuren. Wanneer zaakwaarneming zich toevallig met de belangen van de belanghebbende inlaat is dit geen zaakwaarneming. Zie bovenstaand voorbeeld met het verkeersongeval.
Zonder bevoegdheid daartoe
Wanneer je op grond van een overeenkomst verplicht bent een bepaald belang te behartigen, dan is er in de regel geen sprake van zaakwaarneming. Alleen wanneer iemand zonder reden (vrijwillig) of bevoegdheid iets voor een ander doet kan sprake zijn van zaakwaarneming. In sommige gevallen is de zaakwaarneming niet vrijwillig, omdat de wet in artikel 450 Wetboek van Strafrecht stelt dat je verplicht bent om hulpbehoevende in ernstige omstandigheden niet aan hun lot over te laten.
Op redelijke grond
Er is altijd een mogelijkheid dat je als belanghebbende te maken hebt met ongewenste bemoeizucht van anderen. Sterker nog, bemoeizucht die niet noodzakelijk is en zonder goede reden kosten met zich meebrengt. Doordag de wet de eis van de redelijke grond heeft opgenomen biedt dit de rechter de mogelijkheid om tot een afweging te komen tussen terecht ingrijpen en ongewenste bemoeizucht. Omdat de wet hiervoor geen criteria heeft ontwikkeld, zijn er enkele richtlijnen ontwikkeld in de rechtspraktijk:
- Persoonsgebonden beslissingen lenen zich moeilijk voor behartiging door anderen;
- Er is geen sprake van een redelijke grond als de zaakwaarnemer op de hoogte is van een andere wil van de belanghebbende;
- Er moet een noodzaak hebben bestaan om te handelen.
Wanneer de redelijke grond afwezig is geweest kan de belanghebbende het handelen van de zaakwaarnemer binnen een redelijke termijn alsnog goedkeuren. Deze goedkeuring is een rechtshandeling en kan getoetst worden aan de vereisten die voor de geldigheid daarvan worden gesteld (artikel 6:202 BW).
Zorgplicht zaakwaarnemer
Wanneer aan de criteria tot zaakwaarneming wordt voldaan, betekent dit nog niet automatisch dat eventuele schade door de belanghebbende vergoed moet worden. Dit hoeft pas als diens belang ‘naar behoren’ behartigd is. Zaakwaarneming dient naar behoren te zijn verricht, dan pas dient de belanghebbende de schade te vergoeden. Alleen de schade die een causaal verband heeft met de zaakwaarneming hoeft vergoed te worden. Indien de belangen niet naar behoren zijn behartigd kan de belanghebbende dit toch goedkeuren (art. 6:202)
Soms heeft de zaakwaarnemer tevens recht op een vergoeding voor inkomstenderving. Bij zaakwaarneming is vergoeding van loon slechts een uitzondering. De hoogte van de vergoeding moet bepaald worden aan de hand van de ten tijde van de zaakwaarneming geldende tarieven. Wel zal de schade — ondanks het ontbreken van zaakwaarneming — vergoed kunnen worden als de belanghebbende die handelwijze alsnog goedkeurt (art. 6:202).
De zaakwaarnemer is gehouden bij de waarneming de nodige zorg te verrichten (art. 6:199 lid 1). Wat de zorgplicht inhoudt, ligt aan de omstandigheden van het geval. De zaakwaarnemer moet zo spoedig mogelijk de belanghebbende op de hoogte proberen te stellen. Wanneer de waarnemer onvoldoende zorg betracht komt deze zijn wettelijke verplichtingen niet na. Dit is een onrechtmatige daad (art. 6:162 lid 2). Daarnaast verliest de waarnemer recht op schadevergoeding.
Bevoegdheden zaakwaarnemer
De zaakwaarnemer is op grond van art. 6:201 bevoegd om namens de belanghebbende rechtshandelingen te verrichten. Deze volmacht is beperkt tot datgene wat nodig is voor een behoorlijke belangenbehartiging.
Verplichtingen
Een waarnemer mag zijn bemoeienis ("waarneming") niet zomaar staken. Er bestaat een voortzettingsplicht voor de zaakwaarnemer. De gevolgen van de schending van de voortzettingsplicht zijn dezelfde als die in geval van schending van de zorgplicht. De waarnemer moet rekening verantwoording afleggen van wat hij heeft gedaan. Door deze verantwoording wordt de belanghebbende in staat gesteld te beoordelen of gesproken kan worden van een behoorlijke belangenbehartiging.