Niet nakomen van afspraken is iets wat vaker voorkomt in de samenleving. In veel gevallen wordt dit niet als ernstig ervaren. Dit wordt anders wanneer de ene partij schade lijdt doordat de andere partije zijn of haar afspraak niet nakomt. De wet is hier heel duidelijk over. Afspraak is afspraak, tenzij de andere partij een hele goede reden heeft welke buiten zijn of haar schuld ligt (overmacht). Welke rechten en/of plichten hebben de partijen over en weer wanneer één, beide of alle partijen hun afspraken (deels) niet naar behoren zijn nagekomen? Heeft de niet nakomende partij ook rechten?
Wanneer is er sprake van wanprestatie?
Er is pas sprake van wanprestatie als er volgens afspraak iets moest gebeuren (doen) of iets juist niet (nalaten) moet gebeuren. Stel: iemand moest op 31 november een fiets leveren, maar levert helemaal geen fiets, hij levert wel twee weken later de fiets of hij levert de verkeerde fiets. Of een dakdekker vergeet de dakpannen terug te plaatsen waarna een enorme stortbui voor veel waterschade zorgt; een voorbeeld van nalatigheid.
De overeenkomst moet opeisbaar zijn. Dit houdt in dat wanneer iemand tot 20 oktober 2015 de tijd heeft om een lening af te betalen, dat hij ook echt tot en met 19 oktober 2015 met rust gelaten moet worden. Wanneer hij of zij op de 20e oktober 2015 de lening niet heeft terugbetaald, is op die datum de schuld opeisbaar.
Daarnaast bestaat ook de mogelijkheid dat iemand niet deugdelijk zijn afspraken nakomt. Hierbij kan gedacht worden aan de levering van een groene auto in plaats van een rode auto. In dit geval is er wel een auto geleverd, maar niet de auto die besteld is. Ook is er sprake van niet deugdelijke nakoming wanneer bijvoorbeeld de centrale verwarming niet op de juiste manier op de ketel is aangesloten.
Toerekenbaar of overmacht?
Wanneer iemand zijn afspraken niet of niet zoals afgesproken (deugdelijk) nakomt, schiet deze partij tekort in zijn plicht. De vervolgvraag is of deze tekortkoming ook toerekenbaar is aan de niet nakomende partij. Dit is niet zo wanneer er sprake is van overmacht. Andersom kunnen we stellen dat wanneer er geen sprake is van overmacht, dat de niet nakoming toerekenbaar is.
Wat is overmacht?
Overmacht is de situatie waarbij iemand niet kan nakomen door een gebeurtenis welke geheel buiten zijn macht gebeurt. In veel gevallen wordt natuurgeweld gezien als overmacht, maar dit hoeft niet altijd overmacht te zijn. Wanneer iemand groente gaat verbouwen op een stuk grond dicht bij een vulkaan die vaak tot uitbarsting komt, is het maar de vraag of de uitbarsting wel of niet voorzienbaar was. Stel dat op een gegeven moment de overheid besluit geen gloeilampen meer toe te laten tot de Nederlandse markt, terwijl een distributeur een 20 jaar durend contract heeft afgesloten met afnemers die op hun beurt weer afspraken hebben met andere afnemers; in zo’n geval kan gesteld worden dat op het moment van afsluiten bij niemand het besef is opgekomen dat de handelswaar (de gloeilampen) vijf jaar later verboden zou worden.
Nog een laatste voorbeeld: wanneer iemand een auto moet afleveren komt hij erachter dat de auto gestolen is. Dit lijkt een goed voorbeeld van overmacht, tenzij hij betrokken is bij de diefstal c.q. verduistering. Maar wat nou als de autohandelaar de autosleutels in de auto heeft laten zitten wat de diefstal heel erg heeft vergemakkelijkt? Kunnen we dan nog spreken van overmacht? Nee, de schuldenaar heeft een zorgplicht die groter wordt naarmate de invloed, met betrekking tot het verhinderen van bepaalde gebeurtenissen en de mogelijke gevolgen daarvan, groter wordt. Deze voorbeelden laten goed zien dat de vraag of er sprake is van ‘overmacht’ niet zo simpel beantwoord kan worden en de omstandigheden van het geval beslissend zijn.
Ingebrekestelling en verzuim
Het is duidelijk dat wanneer iemand zich op ‘overmacht’ kan beroepen de gevolgen van een toerekenbare tekortkoming buiten beschouwing blijven. Wanneer iemand zich niet kan beroepen op overmacht, wordt de tekortkoming in de nakoming van de overeenkomst toegerekend aan de schuldenaar. Wat kan de schuldenaar en/of schuldeiser doen wanneer er sprake is van wanprestatie?
Eerst is het nog van belang te kijken naar een mogelijk herstel van de toerekenbare tekortkoming. Kan de schuldenaar zijn verbintenis binnen redelijke tijd nakomen of niet? Wanneer er in de overeenkomst staat dat iemand op 1 januari 2019 zijn lening terug betaald moet hebben maar dit niet op die dag doet, kan hij dit niet meer herstellen, tenzij hij terug in de tijd kan. Omdat wij hier vooralsnog niet van uitgaan is hij van rechtswege in verzuim.
Wanneer de termijnoverschrijding niet meer kan worden hersteld, is het zinloos iemand in de gelegenheid te stellen de termijnoverschrijding te herstellen. Wanneer het gaat om een niet deugdelijke prestatie zoals de levering en installatie van een keuken is een ingebrekestelling wel zinvol en moet de verkoper (en/of zijn hulppersoon of een installateur) redelijkerwijs in de gelegenheid gesteld worden de gebrekkige levering en/of installatie te herstellen. Wanneer de verkoper niet binnen een redelijke termijn aan zijn plicht voldoet, is hij in verzuim en treden de gevolgen in.
Gevolgen bij toerekenbare tekortkoming en verzuim
- Nakoming van de overeenkomst kan alsnog worden geëist;
- de overeenkomst kan worden ontbonden; en/of
- de andere partij kan (vervangende/aanvullende) schadevergoeding eisen.