Een actie die gevoerd wordt namens een groep mensen wordt ook wel een collectieve claim genoemd. Om dit onderwerp op een makkelijkere manier uit te leggen en te beschrijven, beginnen we met een tot op de dag van vandaag actueel geval waarbij de collectieve claim is toegepast.
Effectenlease-zaken
Banken en verzekeraars brachten eind jaren '90 van de vorige eeuw allerlei financiële producten op de markt waarbij consumenten met geleend geld konden beleggen. Dit beleggen werd niet door de particulieren zelf gedaan, maar door beleggingsinstituten. De effecten dienden als zekerheid voor de leningen die men van de bank kreeg, omdat men er destijds vanuit ging dat de beleggingen meer dan de werkelijke lening gingen opleveren. De bank kreeg een pandrecht op de effecten. In andere gevallen bleef de bank eigenaar van de effecten en kreeg de consument de aandelen nadat hij alle rente een aflossingstermijnen van de lening waarmee de aandelen waren aangeschaft had voldaan. Deze laatste constructie lijkt op een huurkoopovereenkomst.
Het probleem met beleggen is dat dit zowel positief als negatief kan uitpakken. Wanneer dit positief verliep, had de consument aan het eind van de rit genoeg winst gemaakt om de lening af te lossen en met een beetje geluk er zelf nog wat aan over gehouden. Wanneer de koersen dalen met bijvoorbeeld 55 procent houdt dit bij een lening van € 100.000 in dat er aan het eind van de looptijd nog een restschuld overblijft van € 55.000. De bank verkoopt de aandelen tegen de marktwaarde van € 45.000 en gaat bij de consument aankloppen voor de resterende € 55.000excl. rente (ook wel restschuld genoemd). In deze leasezaken waren weinig mensen op de hoogte van het risico op een restschuld. Er zijn momenteel nog vele van dit soort zaken gaande.
Voor een bedrijf is het erg lastig wanneer er opeens 100.000 klanten ontevreden zijn over hun producten of diensten en door haar producten of diensten geschaad zijn. Daarnaast zijn er nog meer punten die erg lastig zijn. Een aantal praktische problemen is:
- Allemaal kostbare zelfstandige procedures die gevoerd moeten worden;
- Een schikking treffen in zaken die niet dezelfde zijn. In een zaak schikken betekent dat veel mensen het idee hebben dat het eenzelfde kwestie is, zij willen vervolgens ook graag onder die voorwaarden schikken;
- Verschillende vonnissen in soortgelijke zaken;
- Precedentwerking door verschillende uitspraken.
Om dit soort problemen te voorkomen bestaat in Nederland de mogelijkheid om een bepaalde schade af te wikkelen op basis van de Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade. Deze wet maakt het eenvoudiger om collectief een schikking te sluiten.
Algemeen verbindend en opt-out
Deze wettelijke regeling komt erop neer dat een stichting of een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid een vaststellingsovereenkomst kan sluiten met de veroorzakers van de schade (bv. AEGON). Vervolgens kunnen ze die overeenkomst voorleggen aan de rechter van het Gerechtshof in Amsterdam. Het Hof Amsterdam beoordeeld of de overeenkomst op een aantal punten evenwichtig in elkaar zit. Als dat zo is, dan kan het Hof Amsterdam die vaststellingsovereenkomst algemeen verbindend verklaren. Nadat deze vaststellingsovereenkomst algemeen verbindend is verklaard, geldt hij voor alle gedupeerden, tenzij iemand door middel van een verklaring aangeeft niet gebonden te willen zijn aan die schikking en door wil procederen (de zogenoemde opt-out-regeling). In de vaststellingsovereenkomst kan door de veroorzakers van de schade een beding opgenomen worden waarin staat dat wanneer een te groot aantal mensen kiest voor een opt-out-verklaring, zij de bevoegdheid hebben de vaststellingsovereenkomst te beëindigen.