De overeenkomst van opdracht is, naast de koopovereenkomst, de meest voorkomende overeenkomst. Denk aan dienstverlening door bijvoorbeeld de loodgieter, advocaat, ingenieur, dierenarts, klusjesman, kapper, architect of makelaar. Diensten die zij verrichten worden bijna allemaal verricht op basis van een overeenkomst van opdracht. De klant geeft de opdracht om zijn haar in een bepaald model te knippen en de kapper accepteert de opdracht onder de voorwaarde dat de opdrachtgever de knipbeurt betaalt. In dit artikel zal eerst gekeken worden naar de algemene zaken van de overeenkomst van opdracht.
Vervolgens wordt besproken hoe een overeenkomst van opdracht tot stand komt en welke regels er gelden met betrekking tot de aansprakelijkheid van zowel de opdrachtgever, de opdrachtnemer als de ondergeschikte hulppersoon. Daarna zal worden bezien hoe een overeenkomst van opdracht beëindigd kan worden. Tot slot zal kort besproken worden hoe het zit met de financiële aspecten in de vorm van onkosten, schadevergoeding en loon.
Algemene beschrijving
De overeenkomst van opdracht heeft net als andere type overeenkomsten een eigen wettelijke regeling. Andere type overeenkomst zijn bijvoorbeeld de overeenkomst tot aanneming van werk, de bewaarnemingsovereenkomst, de overeenkomst tot uitgave van werken of de overeenkomst voor het vervoer van personen en zaken. Een overeenkomst die onder de andere regelingen geplaatst kan worden kan geen overeenkomst van opdracht zijn. Andersom kunnen overeenkomsten die niet passen in de omschrijving van bijvoorbeeld de arbeidsovereenkomst of de overeenkomst tot aanneming van werk wel vallen onder de omschrijving van de overeenkomst van opdracht. Op deze manier kunnen simpele afspraken snel een overeenkomst van opdracht zijn zonder dat beide personen dat door hebben.
Arie spreekt met Bernard af dat hij met zijn bestelbusje Bernard zal helpen bij het verhuizen. Omdat Arie zich niet altijd aan zijn afspraken houdt spreken zij ook af dat als hij niet verschijnt op de afgesproken dag hij een schadevergoeding aan Bernard moet betalen. Als verder alles duidelijk is afgesproken waardoor aan de eis van voldoende bepaalbaarheid is voldaan dan is deze afspraak de basis voor een overeenkomst van opdracht.
De regeling van de overeenkomst van opdracht vormt een algemene regeling. Deze regeling is nader uitgewerkt in een aantal bijzondere vormen van opdracht. Dit zijn de overeenkomst voor:
- Lastgeving,
- Bemiddeling,
- Agentuur en
- Geneeskundige behandeling.
De reisovereenkomst heeft ondanks een aantal gelijkenissen met de overeenkomst van opdracht een eigen wettelijke regeling waardoor de reisovereenkomst niet gelijkgesteld kan en mag worden met de overeenkomst van opdracht.
Als men geconfronteerd wordt met een overeenkomst van opdracht, dan moet men zich bedenken dat op die overeenkomst verschillende regels van toepassing kunnen zijn. Allereerst moet gekeken worden naar de gemaakte afspraken en de algemene voorwaarden als deze onderdeel zijn van de overeenkomst. Vervolgens moet gekeken worden in de wet.
De overeenkomst kan worden aangevuld met ongeschreven recht en er kan Europees recht van toepassing zijn als het bijvoorbeeld gaat om agentuur. Ook kan er bijzondere wetgeving, als bijvoorbeeld de Wwft van toepassing zijn. Bijvoorbeeld als de overeenkomst van opdracht strekt tot financiële dienstverlening. Tot slot kan er eventueel ook nog relevant beroeps- dan wel tuchtrecht in het spel zijn.
De totstandkoming
Als het gaat om de totstandkoming van een overeenkomst van opdracht moet men eerst kijken in de algemene regeling over het tot stand komen van overeenkomsten. Bij een overeenkomst van opdracht zijn minimaal twee personen nodig waarbij de een als opdrachtgever fungeert en de ander als opdrachtnemer. Als beide partijen het eens zijn (consensus hebben) over de voorwaarden waaronder de opdracht uitgevoerd zal worden is er een overeenkomst tot stand gekomen.
Aansprakelijkheid
De wet zegt dat de opdrachtnemer aansprakelijk is tegenover de opdrachtgever. Hoewel de hoofdregel is dat een overeenkomst ook door een ander mag worden nagekomen wordt een overeenkomst van opdracht vaak gesloten met oog op de specialistische kennis die een persoon bezit waardoor de opdrachtgever ook graag wil dat de prestatie (opdracht) niet door een ander wordt uitgevoerd.
De opdrachtnemer moet de opdracht in beginsel zelf uitvoeren als de opdrachtgever dat wenst, tenzij afgesproken is dat een ander dat onder zijn verantwoordelijkheid mag doen. De opdrachtgever is en blijft aansprakelijk voor eventuele schade, tenzij aansprakelijkheden (gedeeltelijk) beperkt zijn. Ook als de opdracht door een ander of een ondergeschikte (hulppersoon) onder zijn verantwoordelijkheid is uitgevoerd.
Als de opdracht door een hulppersoon is uitgevoerd kan de opdrachtgever zowel zijn contractspartij als de hulppersoon aanspreken voor de schade. In de praktijk zal de opdrachtnemer de aansprakelijkheid beperken als er een derde partij bijkomt waar hij of zij de aansprakelijkheid voor draagt. De aansprakelijkheid van de opdrachtnemer zal helaas beperkt zijn voor de opdrachtgever, maar de opdrachtgever kan de hulppersoon proberen aan te spreken voor het overige deel. Een nadeel voor de opdrachtgever is de paardensprong waar de hulppersoon zich eventueel op kan beroepen.
Een beroep op de 'paardensprong' kan alleen succesvol gedaan worden door ondergeschikten. Dit geldt niet voor bijvoorbeeld aannemers en onderaannemers. Ook ingeval de ondergeschikte hulppersoon schade door opzet of ten gevolge grove schuld ontstaan is, is een beroep op de paardensprong kansloos. Het vervelende voor de ondergeschikte hulppersoon is dat hij wel aansprakelijk kan zijn voor eventuele schade, maar niet bij machte is om de opdracht op redelijke gronden terug te geven aan de opdrachtgever, omdat hij simpelweg geen contractspartij is. Dit kan alleen de opdrachtnemer doen.
Opzegging van de overeenkomst
- Door de opdrachtgever
Voor de overeenkomst van opdracht heeft de wetgever een opzeggingsregeling opgenomen in de wet. De opdrachtgever kan en mag op elk moment de overeenkomst van opdracht opzeggen. Dit heeft te maken met het persoonlijke karakter van de overeenkomst van opdracht. Als Jan een advocaat in de arm neemt en Jan komt na verloop van tijd erachter dat het vertrouwen in zijn advocaat weg is, dan moet A natuurlijk niet tegen zijn wil gebonden blijven aan de advocaat.
Als het gaat om een professionele partij die de opdrachtgever is (zoals een makelaar die een andere makelaar inschakelt dan kan de opzeggingsmogelijkheid onderling beperkt of uitgesloten worden. Bij een niet-professionele opdrachtgever wordt kan deze opzegbevoegdheid wettelijke gezien niet ingeperkt worden waardoor de opdrachtgever niet hoeft te vrezen voor schadeclaims.
- Door de opdrachtnemer
Ook de opdrachtnemer kan op grond de overeenkomst van opdracht opzeggen. Hier moet de opdrachtnemer wel een gewichtige reden voor hebben en geldt onder omstandigheden ook als de opdracht geen bepaalde duur heeft (denk hierbij aan een duurovereenkomst zoals het maandelijkse onderhoud van website van de opdrachtgever).
Een voorbeeld van een gewichtige reden voor de opdrachtnemer is bijvoorbeeld als een advocaat erachter komt dat zijn cliënt tegen hem liegt of de behandelend arts in het kader van een geneeskundige behandelingsovereenkomst verliefd wordt op de patiënt. De vraag s natuurlijk wel of het altijd wenselijk is dat een bijvoorbeeld een arts zijn geneeskundige behandeling staakt om bepaalde redenen, met alle gevolgen van die voor de gezondheid van de patiënt.
Onkosten en schadevergoeding
Voor de opdrachtgever geldt een vorm van risicoaansprakelijkheid. Daarbij moet rekening gehouden worden met de volgende vragen:
- Is er sprake van een overeenkomst van opdracht?
- In hoeverre is de schade toerekenbaarheid aan de opdrachtnemer?
- Als de opdrachtnemer in beroep of bedrijf handelde, dan is het de vraag of het risico op schade de normale bedrijfsrisico’s te buiten ging.
- Is er een vorm van loon afgesproken, dan moet worden gekeken of het risico op schade in het loon is verdisconteerd.
Loon bij tussentijdse opzegging
Bij tussentijdse opzegging speelt vooral de vraag hoeveel loon de opdrachtgever verschuldigd is. De wet geeft een tweetal mogelijke oplossingen.
- De opdrachtgever is een redelijk deel van het loon verschuldigd.
- De opdrachtgever is het gehele loon verschuldigd als de opzegging toe te rekenen is aan de opdrachtgever en betaling van het volle loon redelijk is.
NB: Bij een agentuur-overeenkomst kan er na opzegging van de overeenkomst een goodwill-vergoeding verschuldigd zijn. Dit is een vergoeding voor de klanten die de handelsagent heeft aangebracht, waarvan de opdrachtgever na opzegging nog voordeel zal/kan hebben. Omdat deze bepaling van dwingend recht is (hiervan kan niet worden afgeweken) kan een eventuele goodwill-vergoeding behoorlijk in de papieren lopen.