Boeteclausules of boetebedingen, we komen deze 'gekke' rechtsfiguren overal tegen; bij de aankoop van een woning, in een hypotheekovereenkomst, in een huurovereenkomst, in een aanneemovereenkomst en bijvoorbeeld in een overeenkomst van een opdracht.
Wat is een boetebedingnu precies en wat zijn de juridische spelregels voor het opeisen van een boete in een rechtsverhouding? De wet zegt dat een boetebedingtot doel moet hebben om de ander, nadat deze zijn afspraken niet is nagekomen, te verplichten zijn afspraken alsnog na te komen.
Waarom een boeteclausuleof -beding?
Een boetebeding wordt in de praktijk gebruikt om partijen vooraf duidelijk te maken dat op het niet nakomen van afspraken een boete staat. Wanneer deze boete uitsluitend als prikkel tot nakoming dient, staat de boete los van een eventuele schadevergoeding. Ook kan de boete gericht zijn op vergoeding van schadeals gevolg van het niet (deugdelijk) nakomen van de afspraken door de andere partij. Wanneer hiervan sprake is, bepaalt de wet dat naast deze boete (die de schade beoogt te dekken) geen (aanvullende) schadevergoeding mag worden geëist.
Een boetebeding dat gericht is op het vergoeden van geleden en te lijden schade, sluit een beroep op aanvullende schadevergoeding uit (ongeacht de hoogte van de schade). Uiteraard staat het partijen vrij afspraken te maken over schade die na betaling van de boete niet is vergoed. Zijn hier geen afspraken over gemaakt dan komt deze schade in beginsel niet voor vergoeding in aanmerking.
Onduidelijk boetebeding
Het komt vaak voor dat partijen een boetebeding op verschillende manieren interpreteren. Wanneer een boetebeding onduidelijk is geformuleerd, komt deze onduidelijkheid niet voor rekening van de schuldenaar. Een boetebeding moet namelijk uitgelegd worden en daarom is het voor eenieder gunstiger het beding in eigen voordeel uit te leggen. In praktijk moet een beding uitgelegd worden aan de hand van wat partijen over en weer in alle redelijkheid in het beding mochten lezen en wat zij in alle redelijkheid van elkaar mochten verwachten, van belang’.
Een voorbeeld van een vaker gesignaleerd probleem is dat het niet altijd duidelijk is wanneer er sprake is van een tekortkoming. Is iemand tekortgeschoten wanneer er wel op tijd, maar onbehoorlijk is nagekomen? Een ander voorbeeld is dat iemand een woning wenst te kopen en daarvoor moet meewerken aan de overdracht bij de notaris (bij weigeren is de koper een boete verschuldigd).
Wanneer de stukken nog niet klaar zijn, kan de koper - hoe graag hij ook wil - niet meewerken aan de overdracht. Is de boete dan terecht en moet de koper zijn schade maar verhalen op de notaris die niet op tijd de stukken klaar had? Of is de wil om mee te werken voldoende waardoor de boete niet van toepassing is?
De hoogte en matigingsbevoegdheid
Een rechter mag een contractuele boete aanvullen (lees: verhogen) of matigen (lees: verlagen), ook als in het contract staat dat de boete niet voor matiging vatbaar is. Dit mag de rechter alleen als aan het criterium ‘als de billijkheid zulks klaarblijkelijk eist’ is voldaan. De rechter moet terughoudend omgaan met dit criterium en maakt in de praktijk niet altijd gebruik van deze mogelijkheid. Ook mag de rechter in principe niet uit eigen beweging overgaan tot het aanvullen of matigen van een contractuele boete. Voordat de rechter hier gebruik van mag maken moet daartoe een verzoek worden gedaan.
Omstandigheden om te matigen
- Een eenheidsboete (een vooraf vastgesteld bedrag dat voor elke tekortkoming afzonderlijk moet worden betaald, tenzij de schuldeiser aannemelijk maakt dat de boete redelijk is).
- Een boete die eindeloos kan oplopen (‘ongelimiteerde boete’).
- Wanneer de boete (bijv. € 10.000,-) buiten verhouding staat tot de geleden schade (€ 200,-).
Wanneer de schuldeiser aannemelijk maakt dat de boete gerechtvaardigd was omdat de boete pas opgeëist kon worden als de schuldenaar weigerde belangrijke afspraken na te komen zoals de overdracht van onroerend goed. Ook wanneer de boete een nuttige functie vervult gaat de rechter niet snel over tot matiging. Een voorbeeld van een nuttige functie is de hoge boete die de KNVB aan supporters kan opleggen wegens wangedrag.
Vorderen van de boete
De wet zegt dat het moment waarop de boete opeisbaar is, afhankelijk is van wat partijen hebben afgesproken. Wanneer partijen geen afspraken hebben gemaakt over het moment waarop de boete opeisbaar is, geldt de wettelijke regeling. Deze houdt in dat de persoon die zijn afspraken niet nagekomen is toerekenbaar is tekortgeschoten en in verzuim verkeert. De partij die niet is nagekomen zal in gebreke gesteld en tot nakoming aangemaand moeten worden. Daarbij moet duidelijk zijn dat bij niet nakoming de contractuele boete verschuldigd is.
Buiten de wettelijke regeling kan ook afgesproken zijn dat iemand niet toerekenbaar tekortgeschoten is of eerst in gebreke gesteld is voordat de boete opeisbaar is. Dit laatste kan alleen als dit duidelijk vooraf afgesproken is. De tekst ‘de boete is bij elke tekortkoming opeisbaar’ is onvoldoende. Er moet in ieder geval staan dat de boete opeisbaar is bij ‘elke tekortkoming, inclusief een niet toerekenbare tekortkoming’.
Dit geldt ook bij de afspraak over of er wel of geen ingebrekestelling nodig is voordat de boete opeisbaar is. Een voorbeeld; ‘de boete is onmiddellijk opeisbaar, zonder dat daarvoor een ingebrekestelling of andere voorafgaande verklaring in de zin van art 6:80 BW e.v. nodig is’.
Andere acties naast de boete?
De wet bepaalt dat de benadeelde naast de boete niet alsnog kan eisen dat de andere partij zijn afspraken nakomt, tenzij dit onderling wel is afgesproken. Voorgaande is ook van toepassing bij schadevergoeding. In beginsel treedt de boete in plaats van de wettelijke schadevergoeding, tenzij de partijen hier andere afspraken over hebben gemaakt.
Naast de boete mag ook, voor zover dit in het contract staat, geëist worden dat de andere partij (alsnog) moet nakomen en/of een eventuele (extra) schadevergoedingen te betalen en/of de overeenkomst te ontbinden.
Aanverwante onderwerpen:
- Ingebrekestelling
- Verzuim
- Nakoming
- Ontbinden van de overeenkomst